15.09.2025

Nuclear Energy in Central Asia: Regional Aspirations and Global Stakes

W dniach 4-5 września w siedzibie The Opportunity Institute for Foreign Affairs odbyło się seminarium eksperckie „Nuclear Energy in Central Asia” poświęcone wyzwaniom i szansom stojącym przed państwami Azji Centralnej w zakresie rozwoju energetyki jądrowej. Spotkanie zgromadziło ekspertów ds. energetyki, politologów, a także fizyków jądrowych i dziennikarzy, którzy dyskutowali o roli atomu w transformacji energetycznej regionu, jak również o rywalizacji geopolitycznej wokół nowych projektów infrastrukturalnych.

Azja Centralna posiada zarówno bogate zasoby naturalne, jak i historyczne doświadczenia z sektorem jądrowym – w tym traumatyczne dziedzictwo testów nuklearnych. Państwa regionu nie są więc atomowymi „nowicjuszami”, lecz raczej „powracającymi” do atomu, co nadaje dyskusji szczególną dynamikę społeczną i polityczną. Eksperci podkreślali, że decydenci, którzy wchodzą w kontakt z regionalnymi podmiotami powinni mieć na uwadze specyfię każdego z pięciu krajów regionu i nie traktować ich jako jednego bytu.

Kazachstan, lider światowego wydobycia uranu, od lat zmaga się z narastającym deficytem energii elektrycznej oraz przestarzałą infrastrukturą energetyczną. Choć w kraju rosną naciski na dywersyfikację miksu energetycznego, władze ostrożnie podchodzą do OZE i nadal bazują na węglu. Budowa elektrowni jądrowych jawi się jako niezbędny krok na drodze do realizacji celów dekarbonizacyjnych do 2060 r., choć pojawia się sceptycyzm społeczny związany z kwestią odpadów i bezpieczeństwa. Kazachstan wyraźnie odrzuca model „build-own-operate” (BOO), nie chcąc powtarzać „scenariusza tureckiego” i deklaruje zamiar zachowania własności nad przyszłą elektrownią.

Uzbekistan znajduje się w odmiennym punkcie – z eksportera gazu staje się jego importerem, co zmusza do przyspieszenia inwestycji w OZE i rozważenia projektów jądrowych. Już dziś udział źródeł odnawialnych wzrósł do ponad 20%, a do 2040 r. kraj planuje osiągnąć poziom 54%.

W debacie wielokrotnie powracała kwestia dominującej roli Rosatomu, który dzięki państwowemu finansowaniu i nieczystym praktykom zachowuje przewagę konkurencyjną. Rosatom skutecznie stara się odcinać wizerunkowo od polityki Kremla i nie został objęty unijnymi sankcjami, co zwiększa jego atrakcyjność w regionie. Z drugiej strony doświadczenia Turcji pokazują, że współpraca z Rosją prowadzi do wieloletniej zależności technologicznej i finansowej, ograniczającej pole manewru w polityce zagranicznej.

Alternatywę stanowią Chiny, które w swojej polityce energetycznej wobec Rosji konsekwentnie unikały jednostronnych zależności, wymuszając korzystne warunki kontraktowe i lokalizację produkcji. Pekin jawi się jako elastyczniejszy i mniej hegemoniczny partner dla państw regionu.

Podczas seminarium szczególną uwagę zwrócono również na uwarunkowania społeczne i instytucjonalne: brak transparentności w sektorze energetycznym w całej Azji Centralnej, silne obawy wobec odpadów radioaktywnych i wydobycia, a także brak zintegrowanych sieci przesyłowych. Zauważono, że większa przejrzystość, tworzenie funduszy kompensacyjnych dla ludności narażonej na skutki wydobycia oraz inwestycje w edukację i kształcenie kadr (m.in. poprzez współpracę z państwami Unii Europejskiej) mogą stanowić odpowiedź na część wyzwań.

W ramach dyskusji eksperci szukali odpowiedzi na pytania:

• Czy Rosatomowi uda się utrzymać dominującą pozycję w regionie mimo rosnącej konkurencji chińskiej i europejskiej?

• Jakie modele własności i finansowania elektrowni są realne w Azji Centralnej i które najlepiej chronią suwerenność państwową?

• Czy partnerstwo publiczno-prywatne może stać się skutecznym narzędziem rozwoju sektora jądrowego w regionie?

• W jaki sposób instytucje międzynarodowe i UE mogą przyspieszyć procesy decyzyjne, by nie przegrywać konkurencji z Rosją i Chinami?

Po więcej wniosków zapraszamy do lektury raportu, który ukaże się już niebawem!